Overige algemeen

In het onderdeel “Overige” plaatsen we onderwerpen, die op deze website thuis horen, maar die, om wat voor reden dan ook, niet geplaatst zijn binnen één der andere onderdelen.

a. Pyrietknol/Marcasiet

Het mineraal pyriet is een zwavel-ijzer verbinding. Pyriet ontstaat bij het vergaan van weke delen van gestorven diertjes. Bij dit proces komt zwavelwaterstof vrij. Deze zwavelwaterstof kan zich in afzettingen met in zeewater voorkomend ijzer verbinden. Hierdoor ontstaan kleine pyrietkristallen. Deze kristallen kunnen zich echter met elkaar verbinden en uitgroeien tot grotere pyrietknollen, die naast pyriet, overblijfselen van dieren kunnen bevatten. De vuistgrote pyrietknollen zijn vooral ontstaan in de krijtperiode. Ze zijn met hun soortelijk gewicht van ongeveer 5 opmerkelijk zwaar. Door invloed van zuurstof zijn de knollen aan de buitenkant vaak verroest, omdat de pyriet door verwering is omgezet in het ijzermineraal limoniet.
De hier afgebeelde pyrietknol is afkomstig van een klifkust op het Deense eiland Als. De knol vertoont weinig sporen van verwering en de kubusvorm van de pyriet is vooral op foto 2 goed zichtbaar. Naast fraaie grote pyrietkristallen bevat de steen een aantal goed zichtbare overblijfselen van sponzen. Het geheel is met opvallend witte calciet aaneen gekit. (Foto 4)
De bijna ronde knol heeft een doorsnede van ruim 10 cm en weegt maar liefst 3,1 kg. Om verwering van de pyriet tegen te gaan, zal het nodig zijn de steen dusdanig te prepareren, dat de invloed van zuurstof wordt tegengegaan.
Ook in Nederland zijn pyrietknollen gevonden. Het Keienboek vermeldt vondsten in Losser en bij het Mirdumer Klif in Gaasterland.

b. Limoniet (IJzeroer)

IJzeroer (Moerasijzererts) of Limoniet is een roestkleurig zacht gesteente, dat bestaat uit een mengsel van ijzer, met name het mineraal limoniet en zand of veen. IJzeroer kan op de vindplaats zijn gevormd, maar kleinere brokken kunnen ook door stromend rivierwater zijn verplaatst.
Het ijzeroer ontstaat, als in water opgeloste ijzerverbindingen worden afgezet in zand, veen of klei, waar dit water mee in contact komt. Vorming van een plaat ijzeroer kan soms al in enkele tientallen jaren plaats vinden. De meest geschikte plaats voor vorming zijn moerassige beekdalen in zand- of veengronden, waar tijdens droge perioden de voor de oxydatie benodigde zuurstof goed door kan dringen en waar in nattere perioden veel limonietrijk kwelwater aanwezig is. Kwelwater legt vaak een lange weg af door de bodem, waardoor veel ijzer wordt opgenomen, dat vervolgens bij de oervorming wordt afgezet.
We hebben hier dus eigenlijk te maken met een soort afzettingsgesteente. Het verschil met de gebruikelijke afzettingsgesteenten is echter, dat die door het landijs zijn aangevoerd, terwijl ijzeroer hier in Nederland ter plaatse in het Holoceen is gevormd.
IJzeroer komt veel voor in Nederland. In het verleden is het veelvuldig omgesmolten tot bruikbaar ijzer. De metaalindustrie langs de Oude IJssel vindt haar oorsprong in de verwerking van ijzeroer.